Hayal kurma hastalığı, bireyin uzun süreler boyunca yapısal ve detaylı hayallere dalmasıyla kendini gösteren bir durumdur. Bu hayal dünyası öyle derindir ki, kişinin günlük yaşamla bağını zayıflatabilir, gerçeklikten kopma eğilimi gösterebilir. Herhangi bir resmi tanı ya da tedavi yöntemi bulunmasa da, terapi bazı bireylerde etkili sonuçlar verebilir. Bu yazımızda; "hayal kurma hastalığı nedir", "maladaptive daydreaming neden olur" gibi soruların yanı sıra, daha birçok soru işaretini de gidermeye çalışacağız.
İçindekiler
UYARI: Bu içerik, yalnızca bilgilendirme amaçlı olup, tıbbi tavsiye sunma amacı taşımamaktadır. {alertError}
AYRICA: İyi İnsanların Ortak Özellikleri Nelerdir?
Hayal Kurma Hastalığı (Maladaptive Daydreaming) Nedir?
Bu durum, internet oyun bağımlılığı ya da alkol gibi davranışsal bağımlılıklara benzer özellikler gösterir. Gerçek dünyadan koparacak kadar yoğun ve canlı hayal kurma hâlidir. İlgili hastalık; odaklanma sorunları, iş verimliliğinde düşüş ve akademik performansta gerileme gibi pek çok alanda sorun yaratabilir. İlk kez 2002 yılında İsrailli akademisyen Profesör Eliezer Somer tarafından tanımlanmıştır. Aşağıda yer alan bazı olaylar bu hayalleri tetikleyebilir.
AYRICA: Neden Sürekli Kendimi Başkalarıyla Kıyaslıyorum? 7 Etkili Öneri
- Günlük konuşma konuları
- Bir film, haber ya da görsel
- İnternet kullanımı
- Belirli sesler veya kokular
- Fiziksel deneyimler
DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) içinde henüz ayrı bir kategori olarak yer almasa da, bazı uzmanlar bunun bağımsız bir tanı olması gerektiğini savunmaktadır.
AYRICA: Minnettarlık Duygusu Nedir? Minnettarlık Duygusunun Faydaları Nelerdir?
Hayal Kurma Hastalığı Neden Olur?
Kesin nedeni bilinmemekle birlikte, bazı ortak noktalar tespit edilmiştir.
AYRICA: Başarısızlık Korkusu (Atikifobi) Nedir? Başarısızlık Korkusu Nasıl Yenilir?
- Sosyal kaygı ya da çocukluk travmaları gibi gerçek yaşam zorluklarından kaçma arzusu
- Gerçek hayatta çözümsüz görünen sorunlara hayallerde çözüm arama
- Hayal kurmayı kontrol edememekten dolayı duyulan stres
- İçsel düşüncelere fazla odaklanma ya da duyulara güvenmeme
Bir vaka çalışmasında, bu durumu yaşayan kişinin okulda zorbalığa uğradığı, evde ihmal edildiği ve yoğun stresle başa çıkamadığı için içine kapandığı belirtilmiştir. {alertInfo}
Hayal Kurma Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Uyumsuz hayal kuran bireylerde aşağıdaki belirtilerden biri ya da birkaçı gözlemlenebilir. Bu belirtiler zamanla artabilir ve kişinin sosyal, akademik ya da mesleki hayatını ciddi şekilde etkileyebilir. Her bireyde farklı yoğunlukta ortaya çıkabilen bu belirtiler, kişinin içsel dünyasına hapsolmasına neden olabilir. Dolayısıyla, bu işaretleri erkenden tanımak ve profesyonel destek aramak oldukça önemlidir.
AYRICA: Özgüven Nasıl Geliştirilir? Özgüven Geliştirmenin Yolları Nelerdir?
- Detaylı karakterler, olay örgüsü ve ortam içeren canlı hayaller
- Gerçek yaşamdaki olaylarla tetiklenen hayal kurma
- Günlük işleri yerine getirmede zorluk
- Uykuya dalmakta güçlük
- Hayal kurmaya devam etme arzusu
- Hayal kurarken tekrarlayıcı hareketler yapma
- Mimik ya da yüz ifadeleri gösterme
- Fısıldama ya da konuşma hâli
- Saatler süren hayallere dalma
- Hayal kurma nedeniyle rahatsızlık hissetme
- Gerçeklikten farklı olduğunu bilmesine rağmen hayal dünyasında kalma
Bazı bireylerde eş zamanlı olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi başka tanılar da bulunabilir.
AYRICA: Stresle Başa Çıkmanın Yolları Nelerdir? Stresle Başa Çıkma Yöntemleri
Hayal Kurma Hastalığı Testi
Profesör Somer, doktorların değerlendirme yapabilmesi için 16 maddelik bir test geliştirmiştir. Bu testte ise aşağıdaki alanlara yönelik sorular yer almaktadır.
AYRICA: Kendini Olduğun Gibi Kabul Etmenin Önemi Nedir?
- Hayali tetikleyen unsurlar
- Fiziksel belirtiler
- Kişinin bu hayalleri nasıl deneyimlediği
- Dışarıdan gelen müdahalelerin etkisi
- Hayal kuramamanın yarattığı duygular
- Günlük yaşama etkisi
- Hayal kurarken müzik dinleyip dinlemediği
Her bir soru 0 ile 100 arasında puanlanır. Bu test kişinin kendi deneyimlerine göre doldurulur.
AYRICA: Rahip Modu (Monk Mode) Nedir? Nasıl Yapılır? Faydaları Nelerdir?
Hayal Kurma Hastalığının Tedavisi Var mı?
Henüz bu duruma özgü bir tedavi yoktur. Ancak, bazı yöntemler umut vaat etmektedir.
AYRICA: Sahne Korkusu Nedir? Sahne Korkusu Nasıl Yenilir? Sahne Korkusu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
- 2018’de yapılan bir vaka çalışmasında, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve farkındalık meditasyonu içeren 6 aylık danışmanlık süreci sonunda, kişinin hayal kurma süresi %50'den fazla azalmıştır.
- Bir başka yöntemde, kişinin kurguladığı hikâyelerin sonunun rahatsız edici hâle getirilmesiyle bu alışkanlığın azaltılması hedeflenmiştir.
- 2008’de yayınlanan bir araştırmada ise OKB tedavisinde kullanılan fluvoxamine adlı ilacın hayal kurma hastalığını azaltmada etkili olduğu görülmüştür.
Gelecekte, bu durumun nedenlerine dair daha fazla şey öğrenildikçe, özel tedavi yöntemleri de geliştirilebilir.
AYRICA: Hayalet Titreşim Sendromu Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Çözüm Önerileri
Hayal Kurma Hastalığı ve DEHB İlişkisi
2017 yılında yapılan bir araştırmaya göre, uyumsuz hayal kuran 39 kişiden %77’sinde aynı zamanda DEHB olduğu gözlemlenmiştir. Uzmanlar, DEHB'nin sadece davranışsal bir sorun olarak değil, içsel dünyayı da etkileyen bir durum olarak ele alınması gerektiğini vurgulamıştır.
AYRICA: Dağınık Beyin Sendromu Nedir? Nasıl Tedavi Edilir? Psikoloğa Gitmek Gerekir mi?
Kadınlarda bu içsel yaşantının etkileri daha fazla görülebilir. Ayrıca, uyku bozuklukları hem DEHB, hem de uyumsuz hayal kurma ile sıkça ilişkilidir.
Hayal Kurma Hastalığı ile İlgili Soru ve Cevaplar
- Hayal kurma hastalığı nedir?
Hayal kurma hastalığı, kişinin gerçeklikten uzaklaşarak saatler süren, detaylı ve kurgusal hayal dünyalarına dalmasıdır. Bu durum, gündelik işlevselliği olumsuz etkileyebilir.
- Her hayal kuran kişi bu hastalığa sahip midir?
Hayır. Ara sıra hayal kurmak normaldir. Ancak, bu hayaller kontrolsüz hâle gelip kişinin yaşamını sekteye uğratıyorsa bir bozukluktan söz edilebilir.
- Hayal kurma hastalığının belirtileri nelerdir?
Uzun süren hayaller, hayal kurarken mimik ya da konuşma, görevleri ihmal etme, gece uykuya dalamama ve içsel dünyaya bağımlılık gibi belirtiler yaygındır.
- Hayal kurma hastalığının tanısı konulabiliyor mu?
Henüz DSM-5 gibi tanı sistemlerinde yer almamakla birlikte, Prof. Somer'in geliştirdiği test ve klinik görüşmeler tanı sürecine yardımcı olabilir.
- Hayal kurma hastalığı başka rahatsızlıklarla ilişkili mi?
Evet. DEHB, anksiyete bozuklukları, depresyon, OKB ve dissosiyatif bozukluklar ile eş görülme olasılığı yüksektir.
- Hayal kurma hastalığı tedavi edilebilir mi?
Kesinleşmiş bir tedavi protokolü olmasa da, bilişsel davranışçı terapi (BDT), mindfulness ve bazı ilaçlar belirtileri azaltabilir.
- Hayal kurma hastalığı sosyal hayatı nasıl etkiler?
Kişi gerçek ilişkilerden uzaklaşabilir, yalnızlaşabilir ve sorumluluklarını ihmal edebilir. Bu da izolasyon ve daha fazla içe kapanmaya yol açabilir.
- Hayal kurma hastalığı çocuklarda da görülür mü?
Evet, özellikle sosyal kaygı yaşayan ya da duygusal destekten yoksun çocuklarda bu davranış gelişebilir.
- Hayal kurma hastalığını tetikleyen faktörler nelerdir?
Travmalar, yalnızlık, sosyal izolasyon, stres, zorbalık geçmişi ve dijital içeriklere aşırı maruz kalma tetikleyici olabilir.
- Hayal kurma hastalığı için ne zaman yardım almak gerekir?
Günlük işlevselliğiniz etkileniyor, kontrol kaybı hissediyor ya da içsel dünyadan çıkmakta zorlanıyorsanız bir uzmandan destek almak faydalı olacaktır.
Sonuç olarak, hayal kurma hastalığı toplumda çok bilinmese de birçok kişinin sessizce mücadele ettiği, derin ve karmaşık bir zihinsel durumdur. Gerçeklikten kaçışın bir yansıması olan bu hayal dünyası, kontrol edilemediğinde bireyin yaşam kalitesini ciddi biçimde etkileyebilir. Ancak, farkındalık, doğru destek ve gerekirse profesyonel yardım ile bu durum yönetilebilir hâle gelir. Unutulmamalıdır ki, iç dünyamızda kurduğumuz hayaller güçlüdür; onları kontrol altına aldığımızda ise hayatımızın yönünü daha sağlıklı bir şekilde belirlememize yardımcı olabilirler.